Ankara kentinde; Cumhuriyetle birlikte yaratılmak istenen toplumsal vizyon, kentsel yaşamda ve kentsel mekanlarda ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan hızlı yapısal dönüşümler getirmiş ve böylece Anadolu’daki diğer kentler için örnek yeni bir kent modeli yaratılması amaçlanmıştır. Bu amaçla Ankara, 1924’lü yıllarda başlayarak kent planlama ilkeleri doğrultusunda, çeşitli planlama çalışmalarına sahne olmuştur. Cumhuriyet ideolojisi planlama ilkeleriyle birleştirilerek çağdaş yaşamın gereği olan kent içinde ve dışında Ankaralıların boş zamanlarını eğlenme, dinlenme ve toplanma amaçlı olarak değerlendirebileceği kent parkları – yeşil alanlar yaratılmaya çalışılmıştır (Özer, 2005). Diğer yandan, yeşil alanlar, o dönem içinde Başkentte oluşturulmak istenen kültür parkı anlayışını da destekler nitelikte olmuştur (Perçin, 2014). Bu amaç doğrultusunda hayata geçirilen yeşil alanlar, kentteki gündelik yaşantıyı kurgulama yöntemlerinden biri haline gelmiştir. Kentsel yaşantıyı kurgulayan kurumların başında Belediye gelmektedir. Belediyenin görevleri arasında yeşil alanları düzenlemek ve bunları korumak, işletmek yer almaktadır.[1]
Yeşil alanlar, Ankara’nın planlanmasında dış mekanı örgütleyen bir sistemken, bu alanların günümüzde rolünü yitirdiği ve yok olmaya başladığı görülebilmektedir. Bu alanların kent için önemini vurgulayan, kurgulayan, oluşturan ve koruyan kurum Park ve Bahçeler Müdürlüğüdür. Parkları incelerken, sürecin tek elden yürütülüyor oluşu bu kurumu daha da önemli kılmaktadır. Bu kurumun tarihçesi incelendiğinde, yeşil alanların uygulanmasına yönelik çalışmaları Ankara için kurulan imar teşkilatının[2] yürüttüğü görülmüştür. Bu teşkilat işlevini tamamlayınca Ankara Belediyesine bağlanmıştır[3] (Başa, 2012). Belediye bünyesinde Fen işleri Müdürlüğü[4] altında kurulan Bahçeler Amirliği, Ankara’nın yeşilini korunması, geliştirilmesi ve düzenlenmesinde söz sahibi olmuştur. Bu çalışmada da, Jansen Planında bulunan yeşil alanların ilk tasarlandığı zaman olan 1923’ten başlayarak 1983’te ilçe belediyelerine ayrılmasına[5] kadar uzanan dönem içerisinde, bu kurum tarafından yapılan planlamalar incelenecektir.
Belli bir dönem araştırması, Lefebvre’ye (Lefebvre, 1996, s. 9) göre, o dönemin basınını incelemekten geçer. Bunları da gündelik haberler, kazalar, o dönemin ileri gelen kişilerinin söylemiş oldukları sözler olarak belirtmiştir. Günlük hayata dair araştırma da, reklamlar, gazetelerdeki günlük haberler üzerinden geliştirilebilir. Bu çalışmada da, belirtilen dönem araştırılırken, gündelik yaşantıya dair yeşil alan kullanımlarını öğrenmek için o dönemde yayınlanan gazete ve süreli yayın taramaları yapılmıştır. Aynı zamanda Ankara’nın yeşiline katkıda bulunan ve onun hakkında söz söyleyen, Park ve Bahçeler Müdürlüğü bünyesinde çalışan ve kurumdaki insanlarla bağlantısı olan kişilerle sözlü görüşmeler yapılmıştır. Diğer yandan bu çalışma, Park ve Bahçeler Müdürlüğü kurumunun tarihçesini ortaya koyması açısından da önem taşımaktadır. Son olarak da hava fotoğrafları üzerinden kartografik çalışma yapılarak çalışma sonuçlandırılmıştır. Çalışılan yeşil alanlar, Millet Bahçesi, Meclis Bahçesi, Gençlik Parkı, Zafer Meydanı, Kızılay Parkı, Güvenpark, Hacettepe Parkı, Kurtuluş Parkı, Altınpark olarak belirlenmiştir. Diğer yandan seçilen alanların gündelik yaşantıya dair hikayeleri önemli görülmüştür. Bu sebeple dönem romanlarını incelemek de çalışma yöntemlerinden biridir.
Çalışmanın sonucunda, Ankara Kenti için kültürel, tarihsel ve rekreatif kimliği olan bu yeşil alanların kentsel kullanışları ve kuruluş amaçları ile incelenen süreçte yapılan uygulamaların ortaya konulması, aslında yeşil alanların boş alanlar olarak nitelendirildiğini gözler önüne sermektedir.
----------------------------------------------------------------------------------
[1] 14 Nisan 1930’da 1580 sayılı belediye kanuna göre, belediyenin vazifeleri bölümünden alınmıştır.
“Belediye tiyatrosu, sineması, belediye oteli ve gazinosu, halk müzeleri ve hayvanat ve nebatat bahçeleri yapmak ve idame etmek ve yaptırıp işletmek”
“Belediyeye ait eğlence yerleri tesis etmek ve işletmek”
“Halk için kütüphane ve okuma salonları açmak, belediye bahçeleri, fidanlıkları, çocuk bahçeleri oyun ve spor yerleri yapmak, belediye koruları yetiştirmek, bunları korumak ve işletmek”
“Yarış yerleri yapmak ve işletmek” 14 Nisan 1930’da 1580 sayılı belediye kanuna göre, belediyenin vazifeleri bölümünden alınmıştır.
[2] 28 Mayıs 1928 tarihinde kabul edilen 1351 sayılı “Ankara Şehri İmar Müdüriyeti Teşkilat ve Vazaifine Dair Kanun” (Resmi Gazete: 30.5.1928/902) ile Dâhiliye Vekâletine bağlı ve hükmi şahsiyete haiz bir devlet kuruluşu olarak “Ankara Şehri İmar Müdüriyeti” kurulması kararlaştırılmıştır (TBMM Kavanin Mecmuası: Cilt:6, Sayfa: 400-402).
[3] Ankara Şehri İmar Müdürlüğü 1937 yılına kadar faaliyetini sürdürmüş, 31.05.1937 tarihinde kabul edilen 3196 sayılı “Ankara Şehri İmar Müdürlüğünün Ankara Belediyesine Bağlanması Hakkında Kanun”un (RG:05.06.1937/3623) birinci maddesiyle; özel kanunlarında gösterilen teşkilatı, görev ve yetkileri baki kalmak şartıyla Ankara Belediyesine bağlanmıştır (TBMM Kavanin Mecmuası, Cilt:17, sayfa: 792–793).
[4] 14.04.1930 da yayımlanan Resmi Gazetede, 1580 sayılı belediye kanununun 5. Fasıl- Belediyelerde icrai vazifeler kısmında belirtilmiştir.
[5] 23.03.1984 tarihinde kabul edilen Büyükşehir Belediyelerinin Kuruluşu Hakkındaki 195 sayılı KHK ile olmuştur. Daha sonra bu kararname 09.07.1984 tarihinde 3030 sayılı yasa ile değiştirilmiştir (http://www.ankara.bel.tr/kurumsal/tarihce).
----------------------------------------------------------------------------------
Başa, Ş. (2012, Ocak-Mart). Şehircilik ve İmar Tarihinden Bir Sayfa: "Ankara Şehri İmar Müdüriyeti". Denetim Dergisi, s. 67-71.
Lefebvre, H. (1996). Modern Dünyada Gündelik Hayat. İstanbul: Metis.
Özer, M. N. (2005). Bir Kültürel Miras Olarak Gençlik Parkı. Planlama, 16-25.
Perçin, H. (2014, Kasım 4). Ankara Peyzajı. (Ç. Koç, & İ. Asak, Röportajı Yapanlar)